สมาคมแพทย์สตรีแห่งประเทศไทย ในพระบรมราชินูปถัมภ์

เมื่อครั้งแรกที่ผู้ป่วยได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นมะเร็ง แพทย์จะคุยกับผู้ป่วยและญาติเพื่อวางแผนให้การรักษา ซึ่งอาจจะเป็นการผ่าตัด การให้ยาเคมีบำบัด หรือการฉายรังสี ซึ่งวิธีการรักษามะเร็งเหล่านี้จะฆ่าเซลล์ โดยกระบวนการฆ่าเซลล์มะเร็ง เซลล์ที่ดีจะถูกทำลายด้วย ซึ่งผลข้างเคียงของการรักษามะเร็งที่เกิดขึ้น จะมีผลต่อการรับประทานอาหาร และภาวะโภชนาการของผู้ป่วย เช่น

• ความอยากอาหารลดลง
• น้ำหนักเปลี่ยนแปลงไป (อาจเพิ่มขึ้นหรือลดลง)
• เกิดแผลในช่องปาก
• ปัญหาเหงือกและฟัน
• การรับลดและกลิ่นเปลี่ยนไป
• คลื่นไส้/อาเจียน
• ท้องเสีย
• ท้องผูก
• อาการอ่อนเพลีย อ่อนเปลี้ย หรือซึมเศร้า

โภชนาการเป็นส่วนสำคัญในการรักษามะเร็ง การรับประทานอาหารที่ดีและครบถ้วนสารอาหารก่อนการรักษา ระหว่างการรักษา และหลังการรักษา จะช่วยให้ร่างกายแข็งแรงและดีขึ้น

ภาวะโภชนาการที่ดี
ภาวะโภชนาการที่ดีเป็นสิ่งที่สำคัญสำหรับผู้ป่วยมะเร็ง ดีต่อการเจ็บป่วย และดีต่อการรักษา การได้รับสารอาหารของผู้ป่วยมะเร็งส่วนมากจะมาจากการบอกกล่าวต่อกัน แต่การได้รับอาหาร หรือมีภาวะโภชนาการที่ดี แพทย์ พยาบาล และนักกำหนดอาหารจะช่วยการวางแผนในการรับประทานอาหารได้ดีที่สุด การรับประทานอาหารที่ดีขณะที่รับการรักษาจะช่วยให้ผู้ป่วยรู้สึกดีขึ้น ร่างกายมีพลังงานในการทำกิจกรรมต่างๆ รักษาน้ำหนัก ผลข้างเคียงจากการรักษาลดลง ลดความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ และช่วยให้ร่างกายฟื้นฟูเร็วขึ้น
การรับประทานที่ดี หมายถึงการรับประทานอาหารที่มีความหลากหลายชนิด เพื่อให้ได้สารอาหารที่ครบถ้วน

ผู้ป่วยต้องมีการเตรียมตัวในด้านโภชนาการก่อนเริ่มการรักษา เมื่อผู้ป่วยมีสุขภาพที่แข็งแรง จากการรับประทานอาหารพอเพียงและได้รับสารอาหารที่ครบถ้วน จะช่วยลดปัญหาภาวะแทรกซ้อนที่เกิดขึ้นในระหว่างการรักษาได้

การเตรียมตัวสำหรับการรักษามะเร็ง

• การคิดแต่สิ่งที่ดีในเชิงบวก
  • จะช่วยลดความกังวลเกี่ยวกับผลข้างเคียงในการรักษา นอกจากนี้การวางแผนที่ดีก่อนการรักษา ช่วยให้สามารถเผชิญปัญหาที่จะเกิดขึ้นได้ดีเช่นเดียวกัน และช่วยในเรื่องของความอยากอาหารด้วย
  • ประชาชนส่วนมากจะรับรู้ถึงผลข้างเคียงของการรักษาที่จะเกิดขึ้น แม้ว่าผลข้างเคียงที่เกิดขึ้นทีละน้อย หรือ เกิดมากที่สุดจนจบสิ้นการรักษาแล้ว แต่ในปัจจุบันการรักษาทางการแพทย์สามารถควบคุมผลข้างเคียงเหล่านี้ได้ด้วยยาใหม่ๆ

• การรับประทานอาหารเพื่อสุขภาพแข็งแรง
  • จะช่วยป้องกันเนื้อเยื่อในร่างกาย จากการถูกทำลายขณะรับการรักษา และช่วยป้องกันการติดเชื้อ
  • การรักษามะเร็งบางชนิดจะได้ผลดีมากถ้าผู้ป่วยได้รับ พลังงาน โปรตีนจากอาหารที่รับประทานอย่างพอเพียง
• วางแผนในเรื่องอาหาร
• จัดเตรียมอาหารที่ชอบรับประทานไว้ในตู้เย็น รวมถึงอาหารที่สามารถรับประทานได้เมื่อไม่สบาย
• ปรุงอาหารในปริมาณที่พอเหมาะ
• ให้ญาติช่วยในการปรุงอาหาร หรือการจัดซื้ออาหาร
• หรือสามารถที่จะปรึกษาแพทย์ พยาบาล นักโภชนากร เพื่อที่จะช่วยในการวางแผนอาหาร

• การรับประทานผักผัก ผลไม้ เพื่อให้ร่างกายมีพลังงานสะสม
• ผลิตภัณฑ์ที่ทำจาก Whole grain
• เนื้อสัตว์หรือนมที่มีไขมันต่ำ
• งดอาหารประเภทไขมันสูง น้ำตาล เหล้า อาหารเค็มจัด
  • นมไขมันต่ำ
  • ไข่ดาว ต้ม ลวก
  • โจ๊กหมูสับ ใส่ไข่
  • ข้าวผัดปูแครอท
  • ซุป ชนิดต่างๆ เช่น ซุปข้าวโพด ฟักทอง เห็ด
  • ผักผัด
  • ผลไม้ เช่น ส้ม ชมพู่ แอปเปิล ฝรั่ง สัปปะรด
  • ลูกเดือย ถั่วเขียวต้ม
  • แซนวิช หรือแครกเกอร์
  • ไอศกรีมเชอเบท

การรักษาโดยการผ่าตัด

หลังผ่าตัด ร่างกายจำเป็นต้องการพลังงานและโปรตีน เพื่อการหายของแผล และการฟื้นตัว ดังนั้น อาหารสำหรับผู้ป่วยผ่าตัด ในช่วง

การรักษาโดยการฉายแสง

ข้อแนะนำก่อนการฉายแสง

• ควรรับประทานอาหารก่อนอย่างน้อย 1 ชั่วโมง และไม่ให้ท้องว่าง
• รับประทานครั้งละน้อยๆ แต่บ่อยครั้ง
• รับประทานอาหารรสไม่จัด

อาหารที่แนะนำเมื่อได้รับการรักษาด้วยการฉายรังสี

• รับประทานอาหารครั้งละน้อยๆ แต่บ่อยครั้ง
• รับประทานอาหารรสไม่จัด
• กรณีกลืนอาหารลำบากรับประทานอาหารอ่อนๆ เช่น โจ๊ก ข้าวต้ม ซุปข้น
• ขนมหวาน เช่น กล้วยบวดชี เผือกต้มน้ำตาล ถั่วเขียวต้มน้ำตาล
• แครกเกอร์
• ผลไม้ หรือน้ำผลไม้
• กรณีที่น้ำลายเหนียว แนะนำให้บ้วนปากด้วยน้ำเกลือก่อนรับประทานอาหาร จะช่วยให้การรับประทานอาหารดีขึ้น
• กรณีที่มีอาการปวดแสบ ท้องเสีย หรือคลื่นไส้ อย่างมาก ควรแจ้งให้แพทย์ทราบ และควรงดอาหารที่มีกากใยสูงในช่วงแรกที่มีอาการท้องเสีย

การรักษาด้วยยาเคมีบำบัด

ผลข้างเคียงของการให้ยาเคมีบำบัด ที่สัมพันธ์กับภาวะโภชนาการ และระบบการย่อย ได้แก่

• ความอยากอาหารลดลง
• การรับรส และกลิ่นอาหารเปลี่ยนไป
• เกิดแผลในช่องปาก
• คลื่นไส้ / อาเจียน
• น้ำหนักเปลี่ยนแปลง
• อาการอ่อนเพลีย
• การติดเชื้อ จากเม็ดเลือดขาวต่ำ

อาหารที่แนะนำเมื่อได้รับการรักษาด้วยยาเคมีบำบัด

• อาหารที่ให้พลังงานและโปรตีนสูงในช่วงระหว่างการให้ยา เช่น ซุปใสมันฝรั่ง โจ๊กหมูใส่ไข่ นม เนื้อสัตว์ไขมันต่ำ ธัญพืชชนิดต่างๆ เช่นขนมปังโอลวีท หรือขนมปังโฮลเกรนทาแยมผลไม้
• ผักลวก ผัดผัก
• สลัดไก่ + ไข่ น้ำแอปเปิล (ผักที่นำมาปรุง ต้องล้างผ่านน้ำก๊อกนานๆ อย่างน้อย 2-3 นาที
• ผลไม้สดที่ผ่านการล้าง
• อาหารที่ปรุงร้อนๆ

อาหารที่ควรหลีกเลี่ยง

• เนื้อย่างสุกๆดิบๆ ปลาที่มีกลิ่นคาว ไส้กรอกชนิดต่างๆ เบคอน
• เนื้อปลารมควัน
• ชีส เนย โยเกริต มายองเนส
• ผัก ผลไม้สดที่ไม่ได้ล้าง
• เมล็ดถั่วที่มีเชื้อรา เช่น ถั่วลิสงป่นที่เก็บไว้นาน
• นมที่ไม่ได้ผ่านการฆ่าเชื้อ
• อาหารที่มีกลิ่นเครื่องเทศฉุนมากๆ

อาหารแนะนำเมื่อเกิดผลข้างเคียงจากการให้ยา

• การรับรสและกลิ่นอาหารเปลี่ยน สามารถที่จะใช้สมุนไพร น้ำมะนาว มิ้น ช่วยในการรับรส การรับประทานผลไม้แช่เย็น ดื่มน้ำผลไม้เช่น น้ำมะนาวโซดา น้ำสตอเบอรีมะนาวปั่น
• ความอยากอาหารลดลง รับประทานอาหารครั้งละน้อยๆ แต่บ่อยครั้ง และต้องให้พลังงานและโปรตีนสูง เช่น นมอุ่นๆ ซุปเห็ดข้น ขนมปังผสมธัญพืชทาแยมผลไม้ หรือเนยถั่ว โจ๊กหมูสับใสไข่ มันฝรั่งอบ ถั่วเขียว หรือลูกเดือยต้มน้ำตาล ไอศกรีมเชอเบท
  ท้องผูก รับประทานอาหารที่มีกากใยสูง เช่น ข้าวกล้อง ขนมปังผสมธัญพืช ผลไม้สด เช่น กล้วยน้ำว้า แอปเปิล ส้ม ผลไม้แห้ง เช่นลูกพรุนแห้ง สลัดผลไม้น้ำใส ดื่มน้ำมากๆ หรือน้ำผลไม้
• ท้องเสีย ต้องหลีกเลี่ยงอาหารที่มีกากใยสูง และหลีกเลี่ยงอาหารที่มีไขมันสูง เช่นอาหารทอดต่างๆ ดื่มน้ำหรืออาหารที่มีโซเดียมสูง เช่น เกลือแร่ ซุปเห็ดข้น แครกเกอร์ ดื่มน้ำหรืออาหารที่มีโปรแตสเซียมสูง เช่น น้ำเกลือแร่ มันฝรั่งอบ กล้วยหอม รับประทานผักที่มีกากใยอาหารต่ำ เช่น หน่อไม้ฝรั่งผัด มันฝรั่งอบ หรือซุปมันฝรั่ง เมื่ออาการดีขึ้น ค่อยๆเริ่มรับประทานอาหารที่มีใยอาหาร
• แผลในปาก หลีกเลี่ยงอาหารเค็มจัด เช่นปลาเค็ม เนื้อเค็ม หรือน้ำผลไม้ที่มีรสเปรี้ยว เช่น น้ำมะนาว น้ำส้ม อาหารแนะนำ อาหารอ่อน เช่นโจ๊กหมูสับใส่ไข่ มักกะโรนี นม ซุปฟักทอง ซีเรียลใส่นมเย็น ผักต้มสุก น้ำผลไม้ที่ไม่เปรี้ยว เช่น น้ำแอปเปิล ชา ไอศกรีมเชอเบท
• คลื่นไส้ อาเจียน แนะนำให้รับประทานอาหารครั้งละน้อยๆ แต่บ่อยครั้ง เช่น แบ่งมื้ออาหารเป็น 5-6 มื้อ หลีกเลี่ยงอาหารที่มีกลิ่นฉุน อาหารที่มีรสหวานจัด อาหารทอดมันๆ รับประทานอาหารที่เย็นแทนอาหารร้อน หรือเผ็ดจัด อาหารแห้งๆ เช่น แครกเกอร์ ขนมปังปิ้ง อาหารแนะนำ เช่น ข้าวสวยต้ม นมไขมันต่ำ โจ๊กหมูสับใส่ไข่อุ่นๆ แครกเกอร์ ขนมปังปิ้ง มันฝรั่งอบ น้ำผลไม้เย็นๆ ไอศกรีมเชอเบท
• เม็ดเลือดขาวในเลือดต่ำ อาหารแนะนำอาหารที่มีแบคทีเรียต่ำ โดยก่อนการเตรียม หรือปรุงอาหาร ต้องล้างมือให้สะอาดทุกครั้ง และภาชนะที่ใช้ต้องสะอาด อาหารที่เตรียม เช่น ผักสด แช่น้ำและล้างผ่านน้ำอย่างน้อย 2- 3 นาที การปรุงอาหารปรุงให้สุก

อาหารแนะนำ ผู้ป่วยสามารถรับประทานอาหารได้ทุกชนิดเท่าที่สามารถรับประทานได้ แต่ควรหลีกเลี่ยงอาหารสุกๆ ดิบๆ อาหารเค็มจัด เนื้อสัตว์ปิ้ง ย่าง